Γράφει η Κατερίνα Κολτσίδα*
Γιος και διάδοχος του Αμεχοτέπ ΙΙΙ, ο νέος φαραώ, θεός επί της γης, προχωρά σύντομα σε μια δραματική ανατροπή: καταργεί την λατρεία όλων των θεών επιβάλλοντας την αποκλειστική πίστη στον ηλιακό δίσκο, δηλαδή τον θεό Ατόν. Παράλληλα, αλλάζει το όνομά του σε Ακενατόν (πνεύμα/δόξα του Ατόν), διδάσκει ο ίδιος τους βασιλικούς ζωγράφους και γλύπτες τους νέους (φυσιοκρατικούς) τρόπους απόδοσης των μορφών (αφού τα πάντα πρέπει να αποδίδονται όπως ακριβώς τα αναδεικνύουν οι ηλιακές ακτίνες του Ατόν), ενώ μεταφέρει την πρωτεύουσα από τις Θήβες (κέντρο λατρείας του Άμμωνα ως τότε) σε μια νέα «παρθένο» περιοχή στη μέσο Αίγυπτο, ιδρύοντας την περίφημη Ακετατόν (ο ορίζοντας του Ατόν), ενώ επιλέγει ειρηνική εξωτερική πολιτική.
Παρότι η επιστημονική έρευνα εστιάζει κυρίως στις ανατροπές στη θρησκεία, την εξωτερική πολιτική και την τέχνη της περιόδου, εμένα με ενδιαφέρει πρωτίστως η «ανείπωτη» ιστορία, αυτή που δεν καταγράφεται σε επίσημα έγγραφα και δεν αποδίδεται στην τέχνη, αλλά που αποτυπώνεται στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων κι ανασυντίθεται από τους αρχαιολόγους μέσα από μικρά, ευτελή ή «ασήμαντα» ευρήματα: ένα φυλαχτό, μια προσευχή, ένα νέο όνομα στον κρατικό μηχανισμό, μια επιστολή μητέρας στο γιο της, ένα λογαριασμό αγοραπωλησίας, ένα μικρό οικιακό ιερό …..
Τα ερωτήματα πολλά σε τέτοιου είδους μελέτες και οι απαντήσεις ελάχιστες, ικανές όμως να αποδείξουν ότι πέραν της θρησκευτικής και πολιτικής ανατροπής, τα 25 χρόνια της βασιλείας του Ακενατόν συντελέσθηκε στην Αίγυπτο και μια τεράστια κοινωνική ανατροπή. Νέοι αξιωματούχοι αναλαμβάνουν τα ηνία της χώρας, νέοι καλλιτέχνες επιλέγονται για να φιλοτεχνήσουν τους βασιλικούς τάφους, νέοι ιερείς χρίζονται στη λατρεία του Ατόν, κι όλοι αυτοί δημιουργούν τη νέα, δυναμική και πανίσχυρη ανώτερη και μέση τάξη στον κρατικό μηχανισμό της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας της περιόδου στην Ανατολική Μεσόγειο.
Εκείνοι που (σαν έτοιμοι από καιρό;) απαρνήθηκαν τη λατρεία του Άμμωνα και του Αιγυπτιακού πανθέου αντικαθιστώντας τους με τον Ατόν, πίστεψαν άραγε στην δύναμη του μονοθεϊσμού ή ακολούθησαν τυφλά τις επιταγές του επίγειου θεού, Ακενατόν; Μήπως, τελικώς, δεν ήταν ούτε αγνοί πατριώτες ούτε πνευματικοί και θρησκευτικοί ρεφορμιστές, αλλά καιροσκόποι που άδραξαν την ευκαιρία για να ανελιχθούν γρήγορα (και εύκολα) στον κρατικό μηχανισμό κερδίζοντας πλούτο και δόξα; Αν και μάλλον τα ερωτήματα αυτά δεν θα απαντηθούν ποτέ, προσωπικά, πιστεύω οτι η αλήθεια είναι κάπου στη μέση κι ότι, τελικά, ισχύουν «όλα τα παραπάνω». Η νέα ηγετική τάξη κτίζει επαύλεις για τον εαυτό της στη νέα πρωτεύουσα, ενώ παράλληλα χειρίζεται με σύνεση τις κρατικές υποθέσεις. Οι περίφημες «επιστολές της Αμάρνα» αποδεικνύουν οτι και στην εξωτερική πολιτική η νέα τάξη τα κατάφερε μια χαρά.
Η παλαιά καθεστηκυία τάξη, από την άλλη, φαίνεται οτι διατήρησε τα προνόμια και τον πλούτο της, έχασε όμως το μερίδιο νομής της εξουσίας που καρπωνώνταν επί αιώνες. Δίχως να αποκλείω την πιθανότητα να πολέμησαν παρασκηνιακά τις μεταρρυθμίσεις του Ακενατόν «ροκανίζοντας» την εξουσία του, φαίνεται οτι περίμεναν (υπομονετικά ;), επί 25 συναπτά έτη, έως το θάνατο του βασιλιά. Ο ανήλικος νέος φαραώ, Τουταγχατόν, ήταν αναμφίβολα αδύναμος να επιβληθεί στο πανίσχυρο ιερατείο του Άμμωνα και την παλαιά αριστοκρατία, που ανασυντάχθηκαν πάραυτα μετά το θάνατο του Ακενατόν.
Έτσι, σύντομα υποχώρησε στις πιέσεις για επαναφορά όχι μόνο της λατρείας του Άμμωνα και του Αιγυπτιακού πανθέου αλλά και των παλαιών αριστοκρατών στον κρατικό μηχανισμό της χώρας. Η επιστροφή αυτή στην «κανονικότητα» αναγγέλλεται πανηγυρικά και με την αλλαγή του ονόματος του βασιλιά σε Τουταγχαμών, δηλαδή μορφή και ζωή του Άμμωνα.
Άραγε υπήρξε ρεβανσισμός προς τους «Ατονιστές»; Αν και η καταστροφή των μνημείων, του ονόματος αλλά και των αναπαραστάσεων του Ακενατόν θα μας οδηγούσαν προς μια τέτοια υπόθεση, και πιθανώς να υπήρξαν κάποιες τέτοιες περιπτώσεις, το γεγονός ότι αρκετοί από τους αξιωματούχους που αναδείχθηκαν την περίοδο του Ακενατόν παραμένουν στην υπηρεσία μεταγενέστερων φαραώ, συνηγορεί στην υπόθεση οτι η νέα και η παλαιά αριστοκρατία τελικά συγχρωτίσθηκαν.
Αν και απεχθάνομαι τις ιστορικές συγκρίσεις, και εμφατικά υπογραμμίζω το γεγονός οτι η ανατροπή στην αρχαία Αίγυπτο δεν ήρθε ως αποτέλεσμα λαϊκής εξέγερσης, επανάστασης ή, έστω, ετυμηγορίας, αλλά ήταν απόφαση της απολύτου και αδιαμφισβήτητης κορυφής της κοινωνικής πυραμίδας, δεν μπορώ να μην σκεφτώ ότι έναν αντίστοιχα ζεστό Οκτώβριο σαν τον φετινό, εκείνο του 1981, έρχεται στην Ελλάδα «το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση κι ο λαός στην εξουσία» δημιουργώντας ανατροπή όχι τόσο ή όχι μόνο στην ασκηθείσα πολιτική, όσο στην κοινωνική δομή της χώρας.
Νέοι πολιτικοί εκλέγονται, νέοι άνθρωποι στελεχώνουν το κράτος, νέοι επιχειρηματίες αναδεινκύονται, νέα «τζάκια» δημιουργούνται…. άλλοι επειδή πίστεψαν στο σοσιαλισμό, άλλοι γιατί λάτρεψαν τον ηγέτη, κι άλλοι γιατί είδαν την ευκαιρία να αποκτήσουν δόξα και χρήμα, αποδεικνύοντας έτσι, οτι, ασχέτως πολιτικής κατάστασης και κοινωνικού/οικονομικου εποικοδομήματος , ασχέτως ιστορικών συγκυριών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, η φύση της εξουσίας έχει διαχρονικές και διαπολιτισμικές ομοιότητες.
* Η Κατερίνα Κολτσίδα είναι Αιγυπτιολόγος
http://www.4news.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.